„Słownik biograficzny teatru polskiego 1900-1980”, t. II, PWN Warszawa 1994:
BIEGAŃSKI Wiktor Julian (16 XI 1892 Sambor w Lwowskiem - 19 I 1974 Warszawa), aktor, reżyser, dyrektor teatruBył synem urzędnika kolejowego Juliana B. i Kseni z Kamińskich (Kamieńskich), mężem aktorki film. i malarki Carlotty Bologni, Włoszki (ślub 24 I 1927 w Szaflarach), a po rozwodzie z nią, Marii Krystyny Bernard z domu Szczudło (ślub 30 I 1964). Od 1898 mieszkał z rodziną w Krakowie. W marcu 1907, jako uczeń Gimn. św. Jacka, został przyjęty do Szkoły Dram. M.
Przybyłowicza, którą ukończył w lutym 1908; w zespole uczniów tej szkoły występował już latem 1907 w Okocimiu k. Bochni i w Rzeszowie. Jesienią i zimą 1907/08 brał udział w przedstawieniach amat. Stow. Pol. Rękodzielników „Gwiazda” i Studenckiego Kółka Dram. w Krakowie. W t. zaw. debiutował 16 II 1908 w Tarnowie w dwóch rolach: Studenta Blasa i Prof. Żalskiego („Szkoła") w zespole objazdowym E.
Kalinowskiego, z którym odwiedził nast. m.in. Przemyśl, Sanok, Stanisławów, gdzie grał też Solania („Kupiec wenecki"). W maju 1908 występował w T. Ludowym w Krakowie, w czerwcu i lipcu t.r. w zespole E.
Czermańskiego, m.in. w Wadowicach, Rzeszowie, Tarnobrzegu, Łańcucie. Latem 1907 i 1908 przebywał też w Rabce i brał udział w przedstawieniach amat. jako aktor i organizator. Od września 1908 zaangażowany do T. Miejskiego we Lwowie, spędził w nim trzy kolejne sez. 1908/09-1910/11; chwalony tu przede wszystkim za doskonałe warunki zewnętrzne i głosowe oraz dobrą dykcję, szybko zdobył przychylność publiczności i krytyków, choć grał w tym czasie na ogół role drugorzędne, z których ważniejsze to m.in. Filon („Balladyna"), Parys („Romeo i Julia"), Sebastian („Wieczór Trzech Króli"). Prawdziwy sukces odnotowany przez prasę odniósł w roli Eryka („Szczury”, 1910). Miesiące letnie 1909 i 1910 spędzał z zespołem lwow. na występach w Krynicy. Występował też w przedstawieniach amat.: Pol. Tow. Gimnastycznego „Sokół”, rzemieślniczej „Gwiazdy” i Kasyna Urzędniczego. Jako recytator brał udział w imprezach organizowanych przez Koło Lit.-Artyst. we Lwowie. W sez. 1911/12 i 1912/13 był aktorem T. im. Słowackiego w Krakowie, gdzie grał już takie role, jak: Giano Giani („Beatrix Cenci"), Poeta („Wesele"), Apostoł Jan („Judasz z Kariothu"). W sali „Morskiego Oka” w Zakopanem wystąpił 18 II 1912 w roli Księcia („Siostra Beatrix"). W sierpniu 1912 podczas Międzynarodowego Kongresu Esperantystów w Krakowie grał Paska w „Mazepie” w języku esperanto. W czerwcu 1913 wyjechał z zespołem krak. na występy do Lwowa, nast. był w Zakopanem i brał udział w różnych imprezach artystycznych. Od 30 X 1913 występował gościnnie w T. Polskim w Łodzi, gdzie od 10 XI t.r. był na kontrakcie; po raz ostatni wystąpił tu 5 V 1914 w T. Wielkim. Odniósł duży sukces w roli Księcia Reichstadtu („Orlątko"); podobał się też m.in. jako Zygmunt August („Królewski jedynak") i Hugon („Prawdziwa miłość"). W Łodzi debiutował jako reżyser - prawdopodobnie w sztuce W. Grubińskiego „Na rubieży” (3 XII 1913 w T. Wielkim). Pod koniec kwietnia 1914 występował też na łódz. scenie artyst.-lit. Bi-Ba-Bo. Zaangażowany przez A.
Szyfmana do T. Polskiego w Warszawie, przed wybuchem I wojny świat. zdążył wystąpić tylko w jednej roli - Jakuba („Guwernantki”, lipiec 1914). Sezon 1914/15 spędził w T. Ludowym w Krakowie. Następnie odbył krótką służbę w wojsku austr. na Morawach Czeskich. Pod koniec 1915 wrócił do T. im. Słowackiego w Krakowie, gdzie występował do końca sez. 1916/17. W lecie 1916 organizował przedstawienia w sali „Morskiego Oka” w Zakopanem. Latem 1917 zorganizował Polski T. Frontowy i na czele jedenastoosobowego zespołu aktorów krak. wyjechał na front wł. w okolice Triestu do pol. jednostek wojskowych (wystawiano „ Grube ryby”, „Męża z grzeczności"). Od pocz. sez. 1917/18 do poł. grudnia 1917 występował w T. Polskim w Łodzi, m.in. jako Kordian, nast. do końca sez. 1917/18 w T. Polskim w Warszawie. Późną wiosną 1918 wyjechał do Berlina, by zagrać tyt. rolę w filmie „Carewicz” i pozostał tam do końca t.r. występując jeszcze w innych filmach. Od stycznia 1919 znowu przez kilka miesięcy grał i reżyserował w T. Polskim w Łodzi. Następnie do 1935 występował w Warszawie. W 1920 został wybrany do Zarządu Głównego ZASP-u. W sez. 1919/20 i 1920/21 był aktorem T. Polskiego i Małego. Od sez. 1921/22 zaangażowany do T. Stołecznych, w 1922 (od stycznia) i na pocz. 1923 grał i reżyserował w T. Komedia; od 2 do 10 V 1923 występował w nocnym t. Niebieski Młyn w sali Wodewilu; od 25 VIII do 2 IX 1923 z aktorami T. Polskiego grał gościnnie w T. Bagatela w Krakowie. W sez. 1923/24 i w pierwszej poł. 1924/25 występował w T. Polskim i Małym, od marca do sierpnia 1925 był aktorem i reżyserem t. Szkarłatna Maska, a od 5 I do 9 II 1928 kier. artyst. T. Sensacji przy ul. Karowej. Od marca 1928 do końca t.r. byt reżyserem film. Pol. Agencji Telegraficznej (PAT). Od stycznia 1929 występował w roli Łukasza („Adwokat i róże") w T. Nowym. Potem wyjechał do Paryża, aby zagrać w filmach wytwórni „Paramount” w wersji polskiej. W sez. 1929/30-1931/32 występował na scenach T. Narodowego, Nowego i Letniego, a także reżyserował w T. Nowym i Letnim. Od października 1932 zaangażowany jako aktor i reżyser do T. Artystów, występował od listopada t.r. w „Turandot”. W maju 1933 występował gościnnie z zespołem aktorów warsz. w sztuce Ludzie na sprzedaż, m.in. w Płocku, Bydgoszczy (T. Miejski), Kaliszu, Sosnowcu, Lwowie (T. Rozmaitości). W lipcu i sierpniu 1933 znowu grał i reżyserował w T. Letnim w Warszawie, a w sez. 1933/34 w T. Polskim i Małym. W sez. 1934/35 był dyr. T. Ateneum. „Objął teatr na Powiślu przypadkiem” - pisał E.
Krasiński; fiasko poniosły jego plany, by w Ateneum stworzyć teatr „dla najszerszej publiczności, tani, dogodny, skutecznie współzawodniczący z kinem” (lekki repertuar, dwa spektakle dziennie, restauracja i koncerty w teatrze). Wartościową pozycją, którą w tym sez. wystawił i sam reżyserował była prem. „Dziejów jednego pocisku” w adapt. A. Cwojdzińskiego. W sez. 1935/36-1937/38 grał i reżyserował (m.in.” Most”, „Grube ryby") w T. im. Słowackiego w Krakowie. W 1938 obchodził jubileusz trzydziestolecia pracy artystycznej. W sez.. 1938/39 był aktorem i reżyserem T. im. Wyspiańskiego w Katowicach i z zespołem tego teatru występował gościnnie w pol. ośrodkach po niem. stronie Śląska, m.in. w Bytomiu, Zabrzu, Opolu. W czasie II wojny świat. pracował jako urzędnik w Miejskich Tramwajach w Krakowie. Od 1944 był w zespole krak. T. Podziemnego pod kier. A. Mularczyka i szkolił młodzież, która występowała w tym teatrze. W pocz. 1945, jako przewodniczący Gniazda ZASP-u w Krakowie, organizował pomoc dla aktorów wracających z obozów i wysiedlonych po powstaniu z Warszawy. Od maja do sierpnia t.r. był członkiem Zarządu Głównego ZASP-u, wszedł do Naczelnej Rady Artystycznej. Już w lutym 1945 zaangażował się do zespołu Starego T. w Krakowie oraz rozpoczął współpracę ze Studiem przy tym teatrze dając lekcje gry aktorskiej. Brał udział w prem. „Skiza” 8 VII 1945 w T. im. Słowackiego (grał Tola); nast. w sez. 1945/46 i prawie do końca 1946 odbywał tournee wraz z M. Ćwiklińską (grała Lulu) występując z tą sztuką niemal w całej Polsce; m.in. grano w Rzeszowie, Katowicach, Częstochowie, Sosnowcu, Łodzi, Warszawie, Poznaniu, Gnieźnie, Bydgoszczy, Inowrocławiu, Włocławku, Gdyni, Olsztynie, Elblągu, Kielcach, Radomiu, Lublinie, Wałbrzychu, Wrocławiu oraz w ponad osiemdziesięciu mniejszych miejscowościach. W sez. 1945/46 należał równocześnie do zespołu Starego T., gdzie od kwietnia 1946 grał Lorda Roberta („Życie kręci się w kółko"). W sez. 1946/47 był aktorem i reżyserem krak. Miejskich T. Dramatycznych, a w pierwszej poł. sez. 1947/48 T. im. Wyspiańskiego w Katowicach. Od 1 I 1948 zaangażowany do T. Miejskiego w Świdnicy, od 1 III t.r. do 31 VIII 1949 był jego dyr. i kier. artyst.; 29-31 VII 1949 z teatrem tym gościnnie występował w Czechosłowacji, wystawiał „Klub kawalerów”. Od września 1949 do lutego 1950 grał i reżyserował na Scenie Dram. T. Lalki i Aktora we Wrocławiu (od 1 I 1950 pn. T. Młodego Widza); w styczniu t.r. został na krótko kier. artyst. tego teatru. Od 1 III do sierpnia 1950 ponownie był kier. artyst. T. Miejskiego w Świdnicy. Od sez. 1950/51 do października 1952 grał i reżyserował na scenach T. Wybrzeże. W 1951 na Festiwalu Pol. Sztuk Współczesnych zdobył drugą nagrodę za reżyserię i rolę Matuszczaka w socrealistycznej sztuce „W stoczni”. W sez. 1952/53-1953/54 grał w T. Narodowym w Warszawie. Od 1 IX 1954 do 1 II 1955 był dyr. T. im. Osterwy w Lublinie. Po powrocie do Warszawy, od maja 1955 był aktorem i reżyserem w T. Nowej Warszawy, a w sez. 1956/57-1964/65 T. Komedia. Na scenie Komedii 17 I 1959 obchodził jubileusz pięćdziesięciolecia pracy artyst. w roli Rejenta Bajdalskiego („Pan Damazy”, też reżyserował). W okresie powojennym reżyserował także poza scenami macierzystymi: w Jeleniej Górze („Wieczór Trzech Króli"- 1949, „Korzenie sięgają głęboko” - 1950), Szczecinie („Wieczór Trzech Króli"- T. Polski 1951), Warszawie („W stoczni"- T. Powszechny 1951,” Chory z urojenia” - T. Ludowy 1953, „Brat marnotrawny"- T. Młodej Warszawy 1957, „Popas króla jegomości” - T. Rozmaitości 1958) oraz w Warsz. T. Objazdowym Estrada (luty 1959). Przez wiele lat występował też w Teatrze PR. Pod koniec życia przebywał okresowo w Schronisku Artystów Weteranów Scen Pol. w Skolimowie. Był utalentowanym aktorem o świetnych warunkach zewnętrznych oraz tzw. wytwornych manierach. Przystojny, twarz miał wyrazistą, „ostro zarysowaną”, „sceptyczny uśmiech”, „elegancką, szczupłą sylwetkę” (E.
Krasiński). Głos „miękki, a przecież donośny, metaliczny i nadzwyczaj dźwięczny, którym artysta włada ogromnie umiejętnie” - pisał w 1913 H. Gawroński. Warunki te sprawiały, że od pocz. kariery był obsadzany prawie wyłącznie w rolach amantów, najczęściej tzw. salonowych, w lekkich komediach. Przyniosły mu uznanie, szczególnie za inteligentne ich prowadzenie i umiejętnie zaznaczaną „szlachetność w banalności” (J. Lechoń). Stosunkowo wcześnie potrafił przełamywać szablon amanta, np. w 1917 w Krakowie znakomicie zagrał charakterystyczną postać Callistusa („Kaligula” K.H. Rostworowskiego); później był chwalony przez A. Słonimskiego jako „twardy, zimny, szlachetny” Saint-Just („Danton”, warsz. T. Polski 1924). W 1. późniejszych, gdy odchodził od ról amantów, zaprezentował się jako dobry aktor charakterystyczny. W 1935 o jego roli cukiernika Kisza („W cukierence") Boy pisał: „Pan Biegański, którego przywykliśmy oglądać jako światowca, okazał się kapitalnym szarym człowiekiem, szarym i burym, biednym i groźnym, gorzkim producentem słodyczy”. Miał dobre role w sztukach G.B. Shawa, począwszy od Joela („Mezalians”, Kraków 1912), poprzez m.in. Profesora Higginsa („Pigmalion”, Łódź 1914), Randalla („Dom serc złamanych”, T. Narodowy 1930), Księcia Domesdaya („Nad przepaścią”, warsz. T. Polski 1933) - wg K. Wierzyńskiego stworzył „nieporównanego „księcia ramolów”, Burgessa („Kandyda”, Kraków 1935), którego grał też i po wojnie, m.in. w Lublinie (1954), aż po Pastora Morella („Kandyda”, Świdnica 1948 - też reżyserował). Inne ważne role B., prócz wymienionych, to m.in.: Oberon („Sen nocy letniej”, 1923), Chanan („Dybuk”, 1925), Krasiński („Legion”, 1930), w Krakowie: Gość („Most”, 1936), Pagatowicz („Grube ryby”, 1937); w Katowicach: Bartnicki („Żabusia"), Chopin („Lato w Nohant") - 1938 (obie sztuki reżyserował), po wojnie w 1947 w Katowicach: Karol („Głupi Jakub"), Radost („Śluby panieńskie") - obie sztuki w jego reżyserii, w Świdnicy w 1948 też w jego reżyserii: Inspektor („Pan inspektor przyszedł"), Argan („Chory z urojenia"), w Warszawie: Wehrhahn („Bobrowe futro”, 1953), Pasquinot („Romantyczni”, 1955 - też reżyserował). R. Szydłowski charakteryzował go jako „aktora-ironistę”, „człowieka z wielkim poczuciem humoru”. Był ceniony jako rutynowany, inteligentny, wnikliwy reżyser. W 1. trzydziestych reżyserował dość dużo, gł. na scenach T. Nowego, Letniego i Małego, m.in.” Nową umowę małżeńską”, „Rozkosz uczciwości”, „Święty płomień”, „Lato”, „Aszantkę"; w 1933 po prem. „Lata” K. Wierzyński napisał o B., że „jego reżyseria wnętrz kameralnych dochodzi do mistrzostwa”. Duże zasługi położył jako jeden z pionierów kinematografii polskiej. Już wiosną 1913 zorganizował w Krakowie wytwórnię i laboratorium film. i realizował pierwsze filmy wg własnych scenariuszy, m.in. „Dramat Wieży Mariackiej”. Główna działalność film. B. przypada na 1. dwudzieste. Wygłaszał wówczas odczyty pt. „Zza kulis ekranu”, pisał scenariusze, reżyserował filmy fabularne, dokumentalne i propagandowe, m.in. dla akcji plebiscytowej na Górnym Śląsku oraz instruktażowe dla wojska i sportowców. Jego filmy były cenione za osiągnięcia warsztatowe i reżyserskie; był pierwszym pol. reżyserem film., który stosował specyficznie film. środki wyrazu. W 1924 założył w Warszawie własny Instytut Film., w którym prowadził działalność pedag. i popularyzatorską. Reżyserował i był scenarzystą wielu filmów; do najbardziej znanych należały: „Pan Twardowski” (1920), „Zazdrość” (1922), „Bożyszcze” (1923), „Wampiry Warszawy” (1925), „Maraton polski” (1927), „Kobieta, która grzechu pragnie” (1929). W okresie 1918-35 grał w kilkunastu filmach pol., m.in. w takich, jak: „Carewicz” (1918), „Młody las” (1934); po II wojnie świat. w kilku filmach kinowych i telewizyjnych. W 1964 Centralne Archiwum Film. zorganizowało w warsz. kinie „Iluzjon” wystawę poświęconą pięćdziesięcioleciu pracy film. Biegańskiego. Przez wiele lat był pedagogiem. W 1921-23 wykładał w Szkole Kinematograficznej Tow. Film. „Kinostudia”, której był też współorganizatorem. W grudniu 1922 i styczniu 1923 oraz w roku szkolnym 1931/32 uczył gry scen. w Oddziale Dram. przy Konserwatorium Muz. w Warszawie, a w 1932-34 na Wydz. Sztuki Aktorskiej PIST-u. Wykładał też w innych szkołach artyst., np. na Kursach Wokalno-Dram. H.J. Hryniewieckiej. W Krakowie uczestniczył w tajnym szkoleniu aktorów w czasie II wojny świat., a po wojnie współpracował ze Studiem przy Starym Teatrze. Był członkiem zasłużonym SPATiF-ZASP. Swoje wspomnienia teatr. (do 1913) zamieścił w tomie pt. „Remanent życia starego aktora”, Warszawa 1969. Il. kolorowa 2.
Wiktor Julian Biegański
(ID: teatr.4957.1)
